گفتمان اول از سلسله نشست های 10 گفتار معماری

بعضی از منتقدین اساسا به طور پایه‌ای مخالف این سبک و مخالف دیکته کردن ضوابط طراحی نما در شهر تهران هستند و بعضی هم به راهکارها و شیوه‌هایی که در حال حاضر در این ایده ارائه می‌شود نقدهایی دارند و در طرف دیگر هم کسانی هستند که بر اساس مشکلاتی که سال‌ها در شهر وجود داشته و تشتت وضعیت نماهای شهری و پافشاری روی حق عمومی شهروندان در نماهای شهری، در مجموع موافق ارائه ضوابط کلی برای نماهای شهری هستند. ضمن اینکه هر دو طرف معتقدند جواب مسئله نسبی و پاسخ آری یا نه ساده و مطلق در خصوص این سوال ممکن نیست.»

بنابراین اجازه بدهید که فقط به دلیل تعریف خاصی که از معماری دارم بگویم که چرا اینکار صحیح نیست. به نظر من در معماری اگر شما از ابتدا بیایید روی قواعد رسم فنی نگاه کنید و بخواهید یک ایده را متبلور کنید به رسم فنی متوسل می‌شوید. در رسم فنی پلان می‌کشید، مقطع می‌کشید، نما می‌کشید، همه چیز را می‌کشید. شما که نمی‌توانید همه قضیه را به این قاعده بسپارید و بخواهید نما را با عوامل ویژه‌ای منطبق کنید. این غلط است. من اساسا فکر می کنم زبان معماری مثل زبان است، همه چیزش به هم می‌خورد و انتگراسیون خیلی جدی دارد. من وقتی طراحی می‌کنم از اول می‌دانم نمای ساختمانم چی باید باشد؛ نه اینکه بدانم اما با یک میل با یک تخیل و imagination به آن می‌رسم. طبیعتا آنچه که می‌خواهم به آن دسترسی پیدا کنم هم در ملاحظات طراحی پلان می‌بینم و هم در ملاحظات طراحی مقطع می‌بینم. مثل این است که به تناسب هر پروژه‌ای هم به مسائل متناسب خودش فکر می‌کنم. من فکر می‌کنم دوستانی که آن طرف میز در موضع بروکراتیک کارهای ما را چک می‌کنند این مسائل را با فاجعه‌ای که در فضا هست قاطی کرده‌اند. فکر می‌کنند که باید دستورالعمل‌هایی باشد که این خطاها را از بین ببرند، در صورتی که این دستورالعمل‌ها باید جایی متمرکز باشد که آدم ناشی از دانشگاه بیرون نیاید. اگر بتوانیم آن مکانیزم‌ها را به دست بیاوریم؛

در طرف دیگر پنل نوبت به امیر فرجامی رسید: «من نظر خودم را عرض می‌کنم -و ضمنا هیچ نمایندگی از شهرداری تهران ندارم، حتی انتقادهای زیادی هم به شهرداری دارم- اما به عنوان کسی که در این حرکتی شهرداری تهران پیش قدم آن شد و چند سالی است شروع شده و به خواهش آنها در جمع حرفه‌ای و دانشگاهی جمع شدند، من جزء افرادی هستم که در این جمع حضور دارم. ما با دیدگاه‌های آقای کلانتری اگر شرایط نرمال بود و همه چیز طبیعی بود کاملا موافقیم. «اگر» نرخ مهاجرت به شهرهای بزرگ و نرخ رشد جمعیت و مصرف آب در کشور ما عادی بود، «اگر» عمر برنامه‌هایی که می‌سازیم عادی بود و مثلا شصت یا هفتاد یا صد سال عمر می‌کرد، «اگر» در طرح‌های جامع تفضیلی ما در هر دوره بارها و بارها ضوابط شهرسازی و معماری عوض نمی‌شد، «اگر» قانونا در کشور ما دستگاهی می‌بود که پاسخگوی این اغتشاش بود، «اگر» این هر قسمت طرح‌های پروژه‌ها را آدم‌های جداگانه کار نمی‌کردند، «اگر» مشاورین خوب ما به وظایف خود عمل می‌کردند و بسیاری از اگرهای دیگر.. ده‌ها سال بود که نقشه نما همراه با نما و پلان تهیه نمی‌شد و اصلا نما کار نمی‌شد و می‌گفتند نما بماند برای سال دیگر که ساختمان ساخته شد و شهرداری از سازنده نقشه‌ی نما نمی‌گرفت. جناب کلانتری اگر شرایط عادی بود و شرایط نرمال بود ما هم موافق شما بودیم اما شرایط این روزها اشتباه است که شما هم قطعا کم و بیش می‌دانید چه شرایطی حاکم است.. یک راه حل این است که بگوییم ما فعلا هیچ‌کاری انجام نمی‌دهیم و هیچ ضابطه‌ای نمی‌نویسیم و هیچ کنترلی نمی‌کنیم و هیچ دستورالعملی تعریف نمی‌کنیم و می‌پردازیم به طبیعی‌تر کردن این شرایط که یک راه حل است و طبیعتا با توجه به نرخ رشدی که وجود دارد و اتفاقاتی که در این چند ساله به اسم توسعه‌ی شتابان انجام شده و جهت را از ما گرفته و ما جهت را گم کردیم. واقعیت این است که هر روز پروانه صادر می‌شود.

سپس نوبت به علی کرمانیان رسید. او از شنیدن نظرات مختلف ابراز خرسندی کرد و گفت: «من فکر می‌کنم با توجه به این بحث‌ها مهندس فرجامی هم از اساس موافق ما هستند. اما سوال این است که اصولا باید ضوابط مشخصی برای طراحی نما تدوین بشود و به معمار داده شود؟ در وضعیت ایده‌آل شما هم موافق نیستید. در وضعیت ایده‌آل معمار باید مخیر باشد؛ به قول مهندس کلانتری معمار با کفایت باید بتواند خلاقیت‌های خود را در پروسه طراحی به انجام برساند و کارش را انجام دهد. من می‌خواهم بگویم که نه تنها در این وضعیت، که وضعیتی است که از درون خود آموزش معماری شکل گرفته و بیرون می‌آید –که البته خود وضعیت آموزش معماری ما شرایط ایده‌آل ندارد، یعنی آن چیزی که به دانشجوی معماری آموزش داده می‌شود او را به عنوان یک معمار با کفایت تربیت نمی‌کند اما فرض کنیم که این ایده‌آل وجود داشت و همه معمارها با کفایت بودند- همه ما موافقیم که اگر شرایط ایده‌آل بود نباید ضوابط مشخصی برای نما تدوین بشود. پس راه حل چیست؟ راهش همان چیزی است که به قول مهندس کلانتری در جهان پیشرفته اتفاق می‌افتد. یعنی معمار پروژه خودش را به طور کامل طراحی می‌کند، باید به نظر یک کمیسیونی برسد که خود آنها باید شاخصه کفایت را در شهرداری‌ها داشته باشند و آنها نظر دهند و با گفتگوی با آنها معمار کار خودش را انجام دهد. اما ما در این وضعیت اضطراری یک سری کمیسیون‌ درست کردیم که فعلا دارند روی نماها اعمال نظر می‌کنند. به نظر من این کمیسیون‌ها هم نمی‌توانند هیچ قوانینی را حتی برای معماران بی‌کفایت اعمال کنند بلکه باید با آنها به گفتگو بنشینند تا با هم به نتیجه واحدی برسند. وجود قوانین چیز صحیحی نیست. نتیجه این قوانین، چه در شرایط ایده‌آل و چه در شرایط اضطراری، کمکی به بهبود شرایط نمی‌کند.»

تا به قولی از طراحان بخواهیم یک پرده پایین‌تر بخوانند. و داوران باید به طراحان اجازه دهند اگر طرحی خوبی بود آن قواعد را بشکند چون همیشه در خلاقیت می‌توان قواعد را شکاند و در معماری هیچ قاعده‌ای وجود ندارد.» کلانتری در مورد وجود کمیسیون‌هایی برای بررسی نمای ساختمان گفت: «مشکلی که به نظر من وجود دارد این است که با وجود اینکه همه به وجود اغتشاش اذعان داریم اما در مورد راه حل رو به رو شدن با بحران، تفاوت نظر داریم. همه ما اهل منطقیم. ما به دلیل ضابطه‌مند کردن، قانون‌های نظام مهندسی را ایجاد کردیم که این فاجعه را به بار آوردیم. اصلا این بحرانی که شما می‌گویید معلول ‌آن است. یک آدمی که کارمند دولت است و کار حرفه‌ای نکرده وارد بیزنس می‌شود و برگه می‌فروشد. شما دیواری کوتاه‌تر از معمار پیدا نکردید.